रोगको जड नै खाना हो

  – स्वामी ध्यान राज    सारा पृथ्वीमा मानिस एक मात्र यस्तो प्राणी हो, जसको के खाने, कस्तो खाने, कतिबेला खाने सब अनिश्चित छ । पृथ्वीमा अरु सब...

 

– स्वामी ध्यान राज   

सारा पृथ्वीमा मानिस एक मात्र यस्तो प्राणी हो, जसको के खाने, कस्तो खाने, कतिबेला खाने सब अनिश्चित छ । पृथ्वीमा अरु सबै प्राणीहरुको निश्चित समय हुन्छ, कति मात्रामा खाने, कस्तो खाने निश्चित हुन्छ । समय अनुसार शिकार गर्छन्, मात्रा अनुसार खान्छन् । “बाधले घाँस खादैन” भन्ने उखानै छ । यसको मतलब बाघ मांशाहारी जनावर हो, उसले शाहाकारी भोजन गर्दैन । मानिस आफुलाई चेतनशिल प्राणी सम्झन्छ, तर आजसम्म छुट्याउन सकेको छैन, आँफु शाहाकारी हो वा मांशाहारी हो । 

युरोपका प्रशिद्ध डाक्टर केनेथ वाल्करले आफ्नो आत्मकथामा लेखेका छन्, “मानिसले खाने आधा खानाले आप्ुनो पेट भर्छन् र आधा खानाले डाक्टरको ।” यसको मतलब हो, हामिले खाने खानाबाटै रोग निम्त्याएका छौँ । सम्पुर्ण रोगको जड नै हामिले गर्ने खानपिन हो । हामिले कस्तो भोजन गछौँ, त्यस्तै विचार, भावना पैदा हुन्छ । भोजनले शरिर मात्र होइन मन, बुद्धिलाई समेत प्रभावित गराउँछ । 

बुद्धिजीवी मानिसहरु अनेकथरी उपाय रच्छन् । कोहि भन्छन् “मानिस शाहाकारी जीव हो, कोहि भन्छन्–मांशाहारी पनि हो ।” यसको मतलब मानिसहरु आफ्नो व्यवसाय बढाउनकै लागि यस्ता तर्कहरु दिने गर्छन् । अझ मेडिकल माफियाहरुले त शुद्ध आर्गानिक खाना, हाम्रो भान्सामा पाक्ने भोजनलाई विस्थापित गरी प्याकिङ् खाना जुन बर्षौसम्म फ्रिजीङ् गरी राखिएको हुन्छ, त्यस्तो खानालाई विज्ञापन गरेर खानलाई प्रोत्साहित गरेका छन् । अर्को रोचक कुरा त केछ भने विद्यालयका पूस्तकमा समेत जंगफुडहरुकै पाठ्यक्रम राखिन्छ । विहानको खाजा, ब्रेकफास्ट के खाने ? पुस्तकमा उत्तर राखिएको हुन्छ, ब्रेड, नुडल्स, विस्कुट इत्यादि, जुन कारखानामा बनाइन्छ, अनि प्याकिङ् गरी बर्षैसम्म बित्रिवितरण गरिन्छ । 

हाम्रो पाठ्क्रममा विहानको खाजा मकैको रोटि, जौको रोटि, मकै, भटमास हो भनेर किन पढाइन्न ? किनकी हामि विदेशी गुलामी मानशिकताबाट गुज्रिरहेका छौ । भारतमा इस्ट इन्डिया कम्पनीले छोडेर गएको पनि ७० बर्ष भन्दा धेरै भयो तर पनि त्यहि गुलामीको शिकार भारतियहरु छन् र हाम्रो शिक्षा प्रणाली देखि सामाजीक, राजनौतिक, आर्थिक गतिविधि भारत केन्द्रीत नै छ । यसको मतलब हामि पश्चिमाहरुको चंगुलमा छौँ । 

हाम्रो देशमा खानपान देखि लगाउने लुगा सम्म ब्रिटिसको जस्तै बन्दै गएको छ । युरोपमा बर्षमा करिब ८ महिना हिउँ पर्छ, त्यहाँको मौसम चिसो छ । त्यसैले उनिहरु सधै घाटिमा टाई बाध्छन् किनकी चिसोले सबैभन्दा छिटो असर गर्ने भनेको घाँटिमा हो । तर हामि उनिहरुको सिको गर्दै ३५ डिग्री गर्मीमा पनि टाई बाँधेर बजार घुम्छौ, यो जस्तो पागलपन के हुन सक्ला ? गर्मिमा कोट लगाएर आफुलाई भलादमी देखाउन खोज्छौँ, यो जस्तो मुर्खता अरु हुनै सक्दैन । 

युरोपमा जाडो छ, चिसो ठाउँमा बर्षौसम्म खानेकुरा राख्दा नबिग्रन सक्छ तर हामि त्यहि सिको गर्दै फ्रिजमा राखेर भएपनि महिनौसम्म त्यहि खाना खान्छौ । अचेल गाउँ, गाउँमा फ्रिज राख्ने प्रचलन छ । फ्रिज, एसी, पंखा भएन भने त्यो घरलाई निच, दरिद्र सोच्छौ, यो भन्दा दरिद्र मानशिकता अरु हुनै सक्दैन । 

यो त सामान्य उदाहरण मात्र हो, हाम्रो खानपान देखि, लगाउने लुगा, संस्कृती पश्चिमाहरुको जस्तो भैसकेको छ । हाम्रो पुर्विय संस्कृतीमा जन्मदिन भन्ने नै हुदैन । हामी बाहिरी भौतिक जगत्लाई भन्दा आध्यात्मिक जगत्लाई महत्व दिन्छौ । मानिसको भौतिक शरिर परिवर्तन भएपनि हाम्रो अस्तित्व (आत्मा) एउटै हो, न यो जन्म लिन्छ न मर्छ यो सदा भैरहने छ । तर हामि पश्चिमाहरुले जे गरेपनि बैज्ञानिक कारण छ भन्दै प्रत्येक बर्ष जन्मदिन मनाउने, लाखौ खर्च गर्ने, मदिरा, मंश सेवन गर्ने प्रवृती छ । हुनत हाम्रो आत्मालाई भौतिक स्वरुप दिने, शरिर जन्मेको दिन सम्झनु राम्रो होला तर हामिले जुन संस्कतीले जन्मदिन मनाउछौ र जुन चिजहरु खान्छौ यसले हाम्रो शरिरलाई फाइदा नगरेपनि पश्चिमाहरुको चिकिस्सा विज्ञानको फाइदा भने पक्कै गर्छ । 

हाम्रो बिरामीको जड भनेको खाना नै हो, यसमा दुइ मत छैन । हाम्रो पुर्विय दर्शनले सात्वीक, राजशिक, र तामशिक गरी तिन प्रकारमा भोजनको वर्गिकरण गरेको छ । सात्वीक भोजनले हाम्रो शरिर, मन, बुद्धिलाई स्वस्थ, शान्त बनाउन सहयोग पु¥याउँछ । सात्विक भोजन गर्दा शान्ति, संयम, पवित्रता र आनन्द जस्ता गुण विकसित हुन्छन् । परिश्रम पूर्वक आफनै धनद्धारा ल्याएका पवित्र खादयपर्दाथहरु सात्विक भोजनमा पर्दछन् । गाईको दुध र गाईको दुधबाट बनेका सबै परिकारहरु घ्यु, गहुँ, चामल जौ, मुग, हरियो पात भएको साग, घिरौला, लौका, आदि सात्विक भोजन अन्तर्गत पर्दछन् ।

राजसी भोजनले एकोहोरोपन जस्ता गुणमा वृद्धि हुन्छ । तीतो अमिलो, नुनिलो , धेरै तितो , पिरो, रुक्ष डाहावाला, मसालेदार , अचार आदि राजसी भोजनमा पर्दछन् । बजारबाट फल तथा अन्नहरु पनि राजसी हुन्छन् । किनकी तिनिहरु बिक्रि गर्नैका लागि रसायनिक मल, बिसादी हालेर उत्पादन गरिएका हुन्छन् ।

तामसिक भोजन गर्दा चाहिँ क्रोध, एकोहोरोपन, अहंकार र विनाश जस्ता अवगुणमा वृद्धि हुन्छ । अरुलाई दुःख दिएर आर्जन गरेको धन तामसिक धन हो । अरुलाई दुःख दिएर कमाएको सबै कुरा तामसी नै हुन्छन् । माछा–मासु जाँड, रक्सी, तमाखु , गुडका अण्डा बासी भोजन तितो पिरो टर्रो , दुर्गन्ध युक्त किराले खाएको खानेकुरा जुन प्याकिङ् गरेर बजारमा आएको हुन्छ । 

यी भोजनहरुमा सबैभन्दा उत्तम भोजन सात्वीक भोजन हो । र हाम्रो पुर्विय दर्शनमा यसै भोजनमा जोड दिएको छ तर आजकल हामीले राजसीक र तामसिक भोजलाई जोड दिन्छौ । 

उपचार गर्न भन्दा रोग लाग्नै नदिनु उत्तम हो । हाम्रो पुर्विय दर्शनमा यसैको आधारमा आयुर्वेदको जन्म भएको हो । रोग लाग्ने सबैभन्दा ठुलो कारण हाम्रो भोजन प्रणाली हो, त्यसैले खानपानमा ध्यान दिनु आवश्यक छ । भोजन सात्वीक भने भयो भने हाम्रो मन, बद्धि शान्त हुन्छ र मन शान्त भयो भने आनन्द र स्वस्थ रहन सकिन्छ ।